– Są dwa systemy cenzury. System cenzury prewencyjnej, uprzedniej kontroli publikacji i system kontroli następczej, czyli sądowniczej, czyli takiej, że jeżeli się popełni to co jest w prawodawstwie uznawane za przestępstwo w druku, emisji radiowej czy telewizyjnej to jest ścigane sądownie – powiedział Marian Miszalski w prelekcji rozpoczynającej konferencję „Media zależne czy niezależne?”
Publicysta, który swoją pracę zawodową rozpoczynał w czasach PRL, przypomniał funkcjonowanie państwowej cenzury, która rozpoczęła swą działalność już w lipcu 1944 roku podczas organizacji tzw. rządu lubelskiego założono, że powstanie ministerstwo informacji i propagandy. We wrześniu zapadła decyzja, że w ramach tego ministerstwa będzie wydzielony pion, który będzie się zajmował „kontrolą wszelkich publikacji”. Organizację tego powierzono Jerzemu Borejszy i Jerzemu Putramentowi, późniejszemu literatowi komunistycznemu. W grudniu 1944 Putrament i Borejsza dostali do pomocy dwóch znakomitych fachowców przybyłych z Moskwy, niejakiego Pietię Gładina i Kazimierza Jarmuża, pracowników sowieckiej cenzury, tzw. Głównego Urzędu ds. Literatury i Sztuki. W styczniu 1945 roku powołano Centralne Biuro Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Zmieniono też decyzję, że ten urząd będzie się mieścił nie w planowanym ministerstwie informacji i propagandy tylko w ministerstwie bezpieczeństwa publicznego. Zmieniono jednak znowu decyzję i w lipcu 1946 roku powołano Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk i podporządkowano go jako centralny urząd administracji bezpośrednio premierowi. I w tym kształcie nadanym mu w lipcu 1946 roku urząd ten przetrwał do roku 1990, kiedy został zlikwidowany.
Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, który miał główną siedzibę w Warszawie na ul. Mysiej 5. Instytucja ta posiadała również po jednej delegaturze na każde województwo. Urząd zatrudniał około 600 pracowników.
Była to cenzura szczelna i totalna. Obejmowała wszystkie publikacje prasowe, radiowe, telewizyjne, film, teatr, widowiska, wystawy, a nawet druki akcydensowe, a nawet regulaminy wewnętrzne różnych instytucji jak np. hotele, urzędy itd. Cenzurą były objęte nawet występy kuglarzy, prestidigitatorów wyciągających z cylindra królika, a nawet występy… mimów.
Pierwszym dyrektorem tego urzędu był Tadeusz Zabłudowski, pochodzenia żydowskiego. Jednym z kolejnych był Czesław Skoniecki, który w czasie okupacji był członkiem sowieckiej siatki wywiadowczej, zajmował się głównie inwigilowaniem polskiego podziemia zbrojnego. Jako szef Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wydał polecenie wycofania z bibliotek publicznych 2,5 tys. tytułów. W trakcie całej działalności cenzury w PRL cenzurą objęto 5 tys. tytułów. Cenzurą objęte były nie tylko książki zagraniczne, ale również prasa, w tym prasa polonijna. Łączna liczba zakazanych tytułów, których nie wolno było sprowadzać i dystrybuować, wynosiła 800.
Skalę cenzury pokazują również ingerencje cenzorskie. W roku 1980, kiedy już pojawiła się Solidarność, tych ingerencji było w skali roku aż 8 tys. W latach poprzednich sięgały nawet 10-11 tys.
– Dzisiaj nie ma cenzury prewencyjnej, ale jest cenzura, którą można by nazwać właścicielską. Media są prywatne, w związku z tym jakie są preferencje czy przekonania polityczne właściciela to o tym dobrze wie redaktor naczelny, sekretarz redakcji czy funkcyjni dziennikarze. Więc istnieje coś takiego jak cenzura właścicielska bądź niżej autocenzura. Ta cenzura właścicielska nie jest groźna w przypadku kiedy istnieje pluralizm mediów. Ale przykład ocenzurowania Trumpa przez media prywatne w Stanach Zjednoczonych pokazuje, że jest niebezpieczeństwo i jest problem nad którym warto się zastanowić – podsumował swoje wystąpienie Marian Miszalski.
Konferencja pt. „Media zależne czy niezależne?” odbyła się 29 stycznia w Łodzi. Jej organizatorem był Instytut Rozwoju Świadomości Obywatelskiej.
